Công viên địa chất toàn cầu UNESCO: Cao nguyên đá Đồng Văn

Một trạm dừng chân trên cung đèo Mã Pì Lèng, cao nguyên đá Đồng Văn, Hà Giang. (Nguồn: Vnexpress)

Việt Nam từ lâu đã trở thành một điểm đến hấp dẫn đối với khách du lịch bởi những cảnh quan địa lý - địa chất đặc sắc, chứa đựng những dấu ấn tiêu biểu về lịch sử phát triển trái đất, những hiện tượng tự nhiên, tính đa dạng sinh học cao, với những dân tộc trong các bộ trang phục màu sắc rực rỡ, những truyền thống văn hoá lâu đời của cộng đồng dân cư bản địa và cả những sản vật địa phương đa dạng.

Tất cả những điểm đặc sắc ấy, bạn đều có thể tìm thấy được ở ba công viên địa chất toàn cầu của Việt Nam. Ngày 3/10/2010, Cao nguyên đá Đồng Văn đã trở thành công viên địa chất UNESCO đầu tiên của Việt Nam và thứ hai ở Đông Nam Á.

Năm 2014 và năm 2019, UNESCO đã tái công nhận Cao nguyên đá Đồng Văn là thành viên của mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu UNESCO giai đoạn 2015-2018 và giai đoạn 2019-2022.

Đánh giá cao giá trị của cao nguyên đá, Thủ tướng đã phê duyệt quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị công viên địa chất toàn cầu cao nguyên đá Đồng Văn giai đoạn 2012-2020 và tầm nhìn 2030.

Đặc sắc địa lý-địa chất

Cao nguyên đá Đồng Văn có trên 70% diện tích đá vôi lộ diện.

“Tsi muaj lub roob siab dua koj lub hauv caug” “Không có ngọn núi nào cao hơn đầu gối” - câu thành ngữ này của người Mông nghe tự hào biết mấy. Bạn sẽ càng thấy câu nói này tuyệt đẹp khi tới Cao nguyên đá Đồng Văn, đặt chân lên một vùng núi đá vôi hùng vĩ có độ cao trên 1.000m.

Công viên địa chất này gồm 4 huyện Quản Bạ, Yên Minh, Đồng Văn và Mèo Vạc với tổng diện tích tự nhiên là 2.356km2, nằm ở miền Bắc Việt Nam có trên 70% diện tích đá vôi lộ diện.

Vùng đất này là sự kết hợp ngoạn mục và độc đáo giữa những đỉnh núi cao vun vút và hẻm vực sâu thăm thẳm tại phần kéo dài của dãy núi phía Đông rặng Himalaya, với đỉnh cao nhất - Mạc Vạc (1.971m) và hẻm sâu nhất - Tu Sản, cũng là hẻm vực sâu nhất của Đông Nam Á, với chiều sâu vách đá lên tới hơn 700m.

Có niên đại từ kỷ Cambrian (khoảng 550 triệu năm trước), đến nay, Cao nguyên đá Đồng Văn đã trải qua 7 thời kỳ địa chất khác nhau. Du khách đến đây, có thể nhìn tận mắt những dấu vết còn lưu lại trong các di chỉ cổ sinh vật học, địa tầng, địa mạo, kiến tạo, karst, hang động và đứt gãy quan trọng.

Những "vết tích" này còn phản ánh hai trong số năm sự kiện lớn trong lịch sử sinh giới của Trái đất là những ranh giới tuyệt chủng sinh giới hàng loạt. Cụ thể là Biến cố sinh học Devon muộn xảy ra ở ranh giới Frasnian-Famennian, khoảng 364 triệu năm trước, làm cho 19% số họ và 50% số giống cổ sinh bị tuyệt diệt và Biến cố sinh học Permi-Trias xảy ra cách đây 251 triệu năm trước, là sự kiện lớn nhất trong 5 biến cố của sinh giới, làm tuyệt diệt khoảng 90% số giống và loài sinh vật biển.

Nếu bạn quan tâm đến địa chất học, bạn hẳn sẽ thấy rất thú vị được quan sát 3 nhóm đá trầm tích, đá lửa và đá biến chất, cũng như các đặc trưng địa tầng, thạch địa tầng và sinh địa tầng.

Đối với những người nghiên cứu cổ sinh vật học, từng vách đá vôi hãy còn ghi lại hóa thạch của 19 nhóm sinh vật cổ có giá trị như cá cổ, hệ thực vật cổ đại, động vật tay cuộn (eurispirifer tonkinesis), hai mảnh vỏ, foraminifera, san hô, conodonta, crinoidea và động vật thân mềm. Tất cả tái hiện lại một câu chuyện cổ về một thời kỳ xa xưa của trái đất.

Đa dạng sinh học

Voọc mũi hếch, một trong 25 loài linh trưởng có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất trên thế giới. (Nguồn: Báo Hà Giang)

Không chỉ đa dạng về cổ sinh vật, Cao nguyên đá Đồng Văn còn có hai khu bảo tồn thiên nhiên là Khu bảo tồn thiên nhiên Du Già và Khu bảo tồn loài và sinh cảnh Khau Ca. Hai khu bảo tồn này phong phú về các loài động, thực vật như cây lá kim, sơn dương phương Nam (một loài dê núi đơn độc) và nhiều loài chim bản địa.

Do đó, nơi này có hệ động thực vật rất phong phú, bao gồm 289 loài thực vật bậc cao, thuộc 83 họ; hệ động vật trên núi đá vôi với 171 loài trong 73 họ và 24 bộ. Có 27 loài gồm 17 loài thú, 2 loài chim và 8 loài bò sát là những động vật quý hiếm được ghi trong Sách đỏ Việt Nam.

Nổi tiếng nhất nơi này là loài voọc mũi hếch. Voọc mũi hếch, còn được gọi là voọc lông tuyết (Rhinopithecus avunculus) thuộc họ Khỉ Cựu, là một trong năm loài linh trưởng đặc hữu của Việt Nam. Loài vật này còn được phát hiện ở vùng núi châu Á, phía Nam Trung Quốc, thường sống ở những khu vực núi cao hiểm trở, thời tiết khắc nghiệt.

Đây là một trong 25 loài linh trưởng có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất trên thế giới, được xếp vào mức độ nguy cấp cao nhất trong Sách đỏ về các loài động vật bị đe dọa của Hiệp hội Bảo tồn thiên nhiên thế giới và Việt Nam. Loài voọc mũi hếch đã từng được coi cho là đã tuyệt chủng cho đến khi được phát hiện lại vào đầu những năm 1990, chỉ được tìm thấy ở tỉnh Hà Giang với 200 cá thể.

Phát triển bền vững

Cột cờ Lũng Cú. (Ảnh: Ngọc Bảo)

Cao nguyên đá Đồng Văn là nơi sinh sống của hơn 250.000 người dân thuộc 17 dân tộc anh em Mông, Na Chí, Pu Péo, Lô Lô, Nùng, Hoa, Giấy… của dải đất Việt. Mỗi dân tộc có một nét sinh hoạt và tập tục lễ hội riêng tạo nên di sản văn hóa độc đáo và phong phú của khu vực này với những “Chợ tình Khau Vai”, Lễ hội “Gầu Tào” của người Mông, Lễ hội “Cúng thần rừng” của người Pu Péo, Lễ ấp sắc của người Dao...

Kể từ khi cao nguyên đá Đồng Văn được trao danh hiệu Công viên địa chất toàn cầu UNESCO, lượng khách du lịch đến đây liên tục tăng, người dân cũng được hưởng lợi hơn nhờ du lịch. Đến nay 100% thôn bản, trường học trên vùng cao nguyên đá Đồng Văn được tuyên truyền giáo dục về công tác bảo vệ, giữ gìn di sản.

Tại Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Cao nguyên đá Đồng Văn, bạn sẽ được đích thân các chàng trai, cô gái người dân tộc hướng dẫn tham quan các di chỉ địa chất, di tích lịch sử và đến từng gia đình tham quan đời sống thường ngày và văn hóa của người dân bản xứ.

Vào tháng 1-2, du khách sẽ đến với mùa hoa đào, hoa mận nở rộ khắp các triền núi, tháng 3-4 là mùa hoa gạo đỏ rực rỡ cổng trời, tháng 4-5 là mùa nước đổ, những thửa ruộng bậc thang tấp nập rộn ràng, tháng 6-8 là mùa trồng trọt, tháng 9-10 bạn sẽ đến với mùa lúa chín vàng no ấm, đặc biệt được quan tâm là tháng 10-12 với mùa hoa Tam Giác Mạch cánh mỏng manh chuyển từ trắng sang phớt hồng, ánh tím và đỏ sậm rất đặc trưng, tháng 12 về lại là mùa cải vàng rộ nở….

Đến vùng đất này, là đến thăm vùng đất địa đầu Tổ Quốc với cột cờ Lũng Cú đánh dấu điểm cực Bắc của đất nước, cùng nhau vượt qua đèo Mã Pí Lèng, cung đường đèo hiểm trở dài 20km, cao 1.200m, nằm trên con đường mang tên Hạnh Phúc, nối liền thành phố Hà Giang, Đồng Văn và thị trấn Mèo Vạc, ngắm nhìn những cô gái Mông ngồi dệt bên khung cửi, những nếp nhà trình tường đơn sơ, giản dị, những bờ rào đá bền bỉ, vững vàng…

Đến với Đồng Văn, đến với vùng đất “cúi mặt sát đất, ngẩng mặt đụng trời” này, bạn không chỉ có được những trải nghiệm vô cùng phong phú. Đến nơi đây là bạn sẽ góp phần vào công cuộc phát triển du lịch, đem lại cho người dân và Công viên địa chất toàn cầu nơi đây một sinh kế phát triển kinh tế bền vững, chú trọng tới việc nâng cao đời sống cho người dân, bằng cách khai thác văn hóa bản địa, trong sự hòa hợp với thiên nhiên.

Nguồn: Báo Quốc tế